Các thuật ngữ thường gặp khi sử dụng phần mềm trados

Khi bạn làm việc với khách hàng, đối tác, hoặc nghiên cứu, sử dụng phần mềm Trados nói riêng, các phần mềm dịch thuật khác nói chung, thường sẽ gặp các thuật ngữ của phần mềm, của ngành dịch vụ ngôn ngữ.

Dưới góc độ là người tìm hiểu phần mềm, Đặng Nam chia sẻ, giải thích một số thuật ngữ tiếng anh thường được sử dụng trong các phần mềm dịch thuật như phần mềm Trados, phần mềm Memoq, Memsource, Wordfast.

Hy vọng những giải thích dưới đây sẽ giúp các bạn hiểu rõ hơn để sử dụng phần mềm tốt hơn cũng như đáp ứng yêu cầu khi làm việc với các đối tác.

Lưu ý, các giải thích dưới đây xuất phát từ tìm hiểu của Đặng Nam mang tính tham khảo, không mang tính chất áp đặt. Các giải thích được gắn với cách sử dụng của phần mềm Trados, và có thể tham khảo cho các phần mềm dịch thuật khác. Bởi những thuật ngữ dưới đây là chung cho ngành dịch cũng như hầu hết các phần mềm.

100% match

Khi dịch tài liệu trong phần mềm Trados, có 2 trường hợp 100% match,

Trường hợp 1, đó là khi một dòng (segment) đang dịch giống với dòng trên đã dịch 100%

Trường hợp 2, đó là khi một dòng đang dịch giống với 1 giá trị (TUs) tồn tại trong bộ nhớ dịch Translation memories

Thì cả 2 trường hợp trên các bạn sẽ không phải dịch, mà tự động phần mềm sẽ tự động hiển thị nghĩa dịch

Một số trường hợp khi dịch trong trados, khách hàng sẽ tính phí 100% match ít hơn so với phí dịch mới.

Alignment

Đây là chức năng có vài trò tạo ra bộ nhớ Translation memories từ văn bản nguồn và văn bản đích mà bạn đã dịch trước khi sử dụng Trados. Tính năng này giúp người dịch tạo ra được bộ nhớ từ những tài nguyên mà người dịch đã dịch trước đó, mà không phải là dùng trados. Tạo ra bộ nhớ này, để áp dụng sử dụng trong tương lại.

Mục đích của tính năng này vô cùng giá trị. Trong nhiều năm đào tạo phần mềm trados cho các cá nhân, tổ chức, thì câu hỏi đặt ra là làm thế nào để tận dụng lại các bản dịch đã có trước khi sử dụng trados để bây giờ khi sử dụng trados thì có thể tái sử dụng được. Thì Alignment chính là câu đáp án.

Analysis

Tính năng Analysis trong phần mềm trados hoặc các phần mềm dịch thuật khác như memoq là rất quan trọng cho việc quản lý tài liệu dịch. Từ Analysis, bạn có thể thống kê, phân tích khối lượng từ của các tài liệu đang dịch, khối lượng từ trùng lặp trong 1 file, khối lượng từ trùng lặp giữa các file, khối lượng trùng lặp so với bộ nhớ.

Trong một Analysis của trados, thường có các thông số như dưới đây, Đặng Nam giải thích ngắn gọn như sau:

PerfectMatch	Khi dịch trong trados, bạn đã dịch một tài liệu nào đó về 1 sản phẩm kỹ thuật A, là phiên bản 1, tới một thời gian sau, bạn lại dịch về 1 sản phẩm kỹ thuật A, nhưng là phiên bản 2. Thì lúc này tài liệu A phiên bản 2 chỉ khác một số thành phần như thông số thay đổi, thêm một số chi tiết mới, bỏ một số chi tiết cũ. Thì tất cả những thành phần giống nhau khác gọi là PerfectMatch, và những thành phần này không cần phải dịch. Khi đó khách hàng có thể không tính tiền cho bạn.
Context Match	Có thể lấy 1 ví dụ đơn giản để các bạn hiểu về Context Match, viết tắt là CM Khi bạn dịch tài liệu hợp đồng 1, bạn dịch một câu quốc hiệu là CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM, câu này vị trí bao giờ cũng nằm ở góc trên cùng bên phải. Và câu này được lưu ở bộ nhớ X Tiếp tục bạn dịch tài liệu hợp đồng 2, cũng có 1 một câu quốc hiệu là CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM, và cũng nằm ở góc trên cùng bên phải. Như vậy là quốc hiệu ở hợp đồng 2 giống 100% so với câu ở hợp đồng 1, ngoài ra còn giống về mặt ví trí. Và ta có thể kết luận là 2 câu đó giống 100% và mặt ngữ nghĩa và giống về mặt ví trí vai trò đều là quốc hiệu. Khi đó câu quốc hiệu ở hợp đồng 2 sẽ không phải dịch nữa, mà được bộ nhớ gợi ý nghĩa dịch theo hợp đồng 1 thông qua việc lưu ở bộ nhớ X. Lúc này câu ở hợp đồng 2 được gọi là CM.
Repetitions	Được hiểu là tổng số từ/ký tự trùng lặp trong 1 file.
Cross-file Repetitions	Được hiểu là tổng số từ/ký tự trùng lặp giữa các file. Nếu một câu vừa giống với 1 câu trong chính file đó, và lại trùng lặp với 1 câu trong 1 file khác, thì câu đó sẽ được gọi là Cross file repetition, chứ không gọi là Repetition như ở trên
100%	Được hiểu là 1 câu đang dịch giống với 1 câu trong bộ nhớ 100% về mặt ngữ nghĩa.
95% - 99%	Được hiểu là 1 câu gần giống (giống dưới 100%) so với 1 câu trong bộ nhớ. Tức là so sánh 1 câu đang dịch, với 1 câu (TUs) của bộ nhớ Ví dụ có câu: CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM (câu 1) Trong bộ nhớ lại có 1 câu là NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM (câu TUs 1) Thì hai câu gọi là gần giống nhau, vì khác nhau chữ NƯỚC
85% - 94%	Được hiểu là 1 câu gần giống (giống dưới 100%) so với 1 câu trong bộ nhớ
75% - 84%	Được hiểu là 1 câu gần giống (giống dưới 100%) so với 1 câu trong bộ nhớ
50% - 74%	Được hiểu là 1 câu gần giống (giống dưới 100%) so với 1 câu trong bộ nhớ
Internal:	Internal được hiểu là một câu gần giống với 1 câu đã dịch trước đó của file. Nếu như ở trên là áp dụng so sánh với bộ nhớ, tức là dữ liệu có sắn. Thì ở đây, Internal áp dụng trong file. Ví dụ chúng ta dịch câu 1 có nội dung là "ABCDE", tiếp tục có câu số 2 là "ABCD", câu 2 khác câu 1 chữ E. Thì ở đây câu 2 được gọi là Internal so với câu 1. Thực tế rất ít khi áp dụng Internal. Bởi nó phát sinh trong quá trình dịch, chứ không phải là tận dụng từ TM. Tuy nhiên nó cũng không phải là sai trái. Vì thực chất chúng ta cũng không phải dịch phần chúng ta không được tính tiền.
95% - 99%
85% - 94%
75% - 84%
50% - 74%
New/AT	Là tổng số từ mới. Tức là tổng số từ cần phải dịch
Total	Là tổng số từ của dự án dịch bao gồm 1 hoặc nhiều file

Nói về Analysis, thì là cả 1 vấn đề rất lớn. Tuy nhiên ở bài viết này, Đặng Nam chỉ chia sẻ ngắn gọn như trên.

Analysis band

Chính là phần giống từ 74%-100% hoặc trùng lặp, CM. Từ đây có thể tính chi phí dịch thông qua các thống kê.

Các bạn có thể tìm hiểu thêm tại http://hoanggiatrang.com/fuzzy-match-grid-trong-sdl-trados-studio/

Auto-localize

Quá trình áp dụng bản địa hóa tự động

Automated translation

Dịch tài liệu mà không cần sự tương tác của con người. Ví dụ như máy dịch, hoặc bộ nhớ dịch

Automatic localization

Phần mềm tự động dịch bằng cách thay đổi định dạng số hoặc ngày để phù hợp với ngôn ngữ đích

Ví dụ tiếng anh là 1.45 thì phần mềm dịch tự động là 1,45 ở ngôn ngữ tiếng việt.

Auto-propagate

Tự động dịch: Tính năng này trong trados giúp bạn tiết kiệm thời gian. Bởi khi dịch những câu giống 100% hoặc gần giống từ 70-99% so với 1 câu đã dịch trước đó, thì phần mềm gợi ý nghĩa câu trước đó đã dịch, nhiệm vụ chúng ta sẽ chỉ cần chỉnh sửa thêm bớt phần khác nhau.

AutoSuggest

Trong SDL Trados Studio, autosuggest là một tính năng của trình biên tập bản dịch. Nếu autosuggest được kích hoạt, sau đó khi người dịch gõ bàn phím một trong các chữ cái đầu tiên của một từ hoặc cụm từ, autosuggest gợi ý phù hợp với các từ và cụm từ, và các dịch giả có thể nhanh chóng chèn một trong những mặt hàng được đề xuất. Autosuggest động cập nhật những đề nghị như người dịch thêm hoặc thay đổi các ký tự. Xem thêm, autosuggest từ điển.

AutoSuggest dictionary

Là một  file có chứa các từ và cụm từ mà autosuggest có thể đề nghị. Nó có đuôi là “.bpm” . Thông thường, bạn có một từ điển autosuggest cho mỗi ngôn ngữ mục tiêu trong từng dự án.

Batch task

Nếu ai đã sử dụng phần mềm trados nhiều, và hiểu sâu, thì có lẽ thường sử dụng Batch task để chuẩn bị file trước khi dịch. Nôm na thì đây là công việc thực hiện trước khi bắt đầu dịch, hoặc cũng có thể thực hiện trong quá trình dịch.

Nó bao gồm rất nhiều công việc. Một ví dụ như; trước khi dịch, bạn có 1 bộ nhớ, bạn muốn phần mềm trados hiển thị gợi ý dịch của những câu giống hoặc gần giống so với bộ nhớ, bạn làm nhiệm vụ Pre translation nằm trong Batch task.

Batch task thực sự rất có ý nghĩa đối với quản lý dự án, hoặc với chính những người làm freelancer trong ngành dịch, bởi chúng ta sẽ phải tự làm gần như tất cả mọi việc. Đặng Nam sẽ giới thiệu sâu về Batch task ở một bài viết riêng.

Pre-translation

Ví dụ như bạn dịch trados với 1 bộ nhớ. Bạn muốn hiển thị nội dung bộ nhớ ra từ 70-100% trong cửa sổ dịch Editor thì bạn chọn Pre-translation. Lúc này nhìn vào cửa sổ dịch bạn có thể đánh giá khối lượng công việc dịch còn nhiều hay ít mà không cần phải check analysis.

Bilingual Review Document

Một file word song ngữ 2 cột Source và Tagert. Thực ra mục đích chính của tính năng này là xuất file song ngữ dạng word, để gửi cho 1 bạn Review không có phần mềm trados, sau khi review xong thì gửi lại cho quản lý dự án, và họ sẽ import file vào file trados. Tuy nhiên ở việt nam, việc này thường áp dụng cho việc các công ty dịch thuật chuyển cho cộng tác viên đa ngôn ngữ dịch tài liệu. Bởi vì không phải CTV nào cũng dịch trados, mà file dịch đó bắt buộc phải trả định dạng trados sdlxliff cho khách hàng.

Tại sao phải phức tạp như vậy, mà không gửi luôn file source dạng word, hoặc pdf cho người dịch? Nếu bạn dịch như thế thì sẽ khó kiểm soát chất lượng bản dịch, đặc biệt là các dự án đa ngôn ngữ. Thêm nữa bạn sẽ không xây dựng được kho bộ nhớ và thuật ngữ. Mặt khác, khách hàng của bạn buộc bạn phải trả file trados là sdlxliff thì bạn phải tuân theo dịch trados

Concordance search

Khi dịch trong trados có sử dụng bộ nhớ, bạn đang dịch 1 dòng, có từ, hoặc cụm từ nào đó mà bạn nhớ là đã dịch, nhưng không nhớ nghĩa là gì, bạn có thể dùng tính năng này để tìm kiếm bằng cách bôi đen cụm từ đó và nhấn F3, thì phần mềm sẽ liệt kê một loạt dòng có cụm từ đó

Context match

Đã giải thích ở trên, phần Analysis

file-based TM

Một bộ nhớ dịch (TM) được lưu trữ trong một tập tin và có thể được truy cập bởi bất kỳ người dùng có quyền truy cập vào các tập tin. Ngược lại với TM dựa trên máy chủ.

Draft

Khi bạn dịch, nhưng chưa confirm thì trạng thái Status của dòng bạn đang dịch là Draft

Finalize

Khi một dự án được hoàn thành, thì nhấn Finalize trong Batch task, lúc này một chuỗi các công việc sẽ được thực hiện, như update các segment vào bộ nhớ chính, và tạo ra bản dịch.

Not translated

Một dòng bạn chưa dịch gì thì gọi là Not translated

Fuzzy match

Các bạn có thể tìm hiểu thêm tại http://hoanggiatrang.com/fuzzy-match-grid-trong-sdl-trados-studio/

Language pair

Một ngôn ngữ nguồn và một ngôn ngữ đích, ví dụ từ tiếng Anh sang tiếng Pháp. Một cặp ngôn ngữ có hướng: tiếng Anh sang tiếng Pháp không giống với tiếng Pháp sang tiếng Anh.

Package

Trong phần mềm Trados, Package được hiểu là 1 gói bao gồm project, TM, TB, các file tham khảo.

Penalize

Đây là một thuật ngữ cũng tương tự như đá bóng, bạn bị thổi phạt đền 11 m. Thì Penalize áp dụng cho việc bạn sử dụng nhiều bộ nhớ TM, ví dụ TM1, TM2, TM3

Lúc này giả sử 3 TM đều có một giá trị dịch giống nhau, nôm na là cùng có 1 dòng tiếng anh, nhưng dịch sang tiếng việt có thể giống hoặc khác nhau. Vậy khi sử dụng cả 3 bộ nhớ đó, thì phần mềm sẽ ưu tiên cái nào. Ưu tiên cái nào là do mình chọn. Ví dụ ưu tiên TM1, thì TM2, TM3 mình sẽ đặt Penalize -1 hoặc -2. Để khi phần mềm tìm kiếm bộ nhớ dịch gán cho câu đang dịch thì TM1 sẽ đạt giá trị 100%, TM2 là 99%, TM3 là 98%, khi đó phần mềm sẽ lấy TM1 100%. Ở đây, bạn là người quản lý, do vậy bạn có thể đặt như nào là tùy bạn.

Có thể so sánh như là việc ngày trước chúng ta thi đại học, ưu tiên khu vực vùng núi thì +2 điểm, nông thôn thì cộng +1 điểm. Thì ở đây là không + cho đối tượng ưu tiên, mà là - cho đối tượng không được ưu tiên.

Plug-in

Trong trados thường có một số Plug-in, gọi là ứng dụng bổ trợ cho phần mềm.

Preparation

Bước chuẩn bị file để dịch, bước này gồm nhiều công việc, do bạn thiết lập.

Project

Trong phần mềm trados, có 1 khái niệm là Project thường sử dụng thường xuyên. Nó được tạo ra khi bạn sử dụng chức năng Create Project. Project liên kết các file bao gồm file source, file target, TB nếu có, TB nếu có, file Analysis. Dựa vào Project, quản lý dự án sẽ quản lý các tài liệu dịch một cách dễ dàng, có hệ thống.

Project folder

Là thư mục của dự án, nó nằm ở máy tính của bạn, chứa các file liên quan thuộc dự án

Project package

Hiểu nôm na là, bạn có 1 Project Folder, bạn muốn gửi cho người khác, bạn phải nén winzip chẳng hạn. Thì ở đây bạn chỉ cần Package là tạo ra 1 file rồi gửi cho người khác. Nhưng khác với nén, thì package giúp cho các file vẫn liên kết với nhau.

Thực ra, áp dụng Quy trình dịch trados với Project package translation sẽ mang lại rất nhiều lợi ích, khai tác tối đa tính năng của phần mềm dịch thuật đem lại. Tuy nhiên, thực tế ở Việt Nam, chúng ta ít dùng package hơn bởi nó cũng có chút phức tạp với những ai chưa hiểu và thành thạo về quản lý dự án. Với ý kiến chủ quan cá nhân của Đặng Nam, đây cũng là lý do một phần tạo ra một quy trình dịch của chúng ta chưa được chuyên nghiệp. Dẫn tới chất lượng bị ảnh hưởng.

Return package

Khi bạn dịch trong package nhận từ người khác, bạn trả họ file gì? Lúc này bạn phải Create Return package để gửi trả họ 1 file đó.

Pseudo-translation

Đây là một bước giả dịch. Dịch nhưng không phải là dịch.

Hiểu đơn giản như sau: Bạn có 1 file word chẳng hạn, đưa vào trados, bạn sẽ khó có thể khẳng định là tất cả nội dung của file word sẽ được import vào trong trados, ví dụ như hình ảnh có chữ thì khó có thể ở trong trados. Lúc này bạn muốn kiểm tra, thì bạn sử dụng Pseudo – translation để dịch tất cả file bằng 1 thao tác trong một vài giây. Khi đó bạn sẽ có 1 file dịch với các ký tự đặc biệt khác. Bạn nhìn vào file, nếu còn chỗ nào là text giống ngôn ngữ gốc, tức là chỗ đó không có trong trados.

Đây là bước thường được người làm DTP áp dụng. Với Đặng Nam, là người làm DTP, thì hàng ngày công việc Pseudo-transaltion luôn được áp dụng thường xuyên. Nó giúp cho tránh trường hợp là khi dịch xong, gửi khách hàng, bản dịch vẫn còn chỗ là ngôn ngữ nguồn chưa dịch. Rất phản cảm khi bản dịch đó lại được gửi khách hàng, mà vẫn tồn tại chỗ chưa dịch.

SDLXLIFF

*.Sdlxliff là một định dạng file của phần mềm trados, thuộc định dạng XLIFF

Segment

Hiểu nôm na là dòng. Đây là 1 khái niệm được đặt ra để làm việc với các bộ phận khác như bộ nhớ TM.

Thực ra đây chỉ là một cách chia, giống như trong word, có dòng, đoạn.

Giả sử chúng ta có 1 file source cần dịch là file word, bạn có thể mở ra nhìn nội dung lần lượt theo từng dòng, đoạn trang liên tiếp nhau. Nhưng khi file đó đưa vào trados, nó sẽ chỉ còn là các Segment được sắp xếp lần lượt.

Segmentation

Là quá trình phần mềm trados phân tách file source thành các Segment.

Segmentation rule

Quy tắc phân tách file source thành các dòng

Tag

Hiểu đơn giản đó là một đối tượng được gán thay thế cho các định dạng format của file cần dịch, ví dụ như hình ảnh, chỉ số trên dưới, in đậm, màu sắc. Khi dịch trong trados, đó chính là các biểu tượng màu hồng tím.

Trong phần mềm trados khi dịch, các bạn phải tuân thủ nghiêm tục việc giữ tag. Muốn giữ tag thì có nhiều cách, cách đơn giản nhất là nhấn Ctrl + Insert để copy source to target. Và chúng ta chỉ việc xóa từ nào cần dịch đi, và dịch vào đó. Còn tag thì giữ nguyên. Rất nhiều trường hợp không xuất được file dịch sau khi dịch xong trong trados là vì lý do mất tag.

Source

Là các thành thần của bản dịch như file dịch, tham khảo, ngôn ngữ

Source file

Là file cần dịch

Target

Là các thành phần đích như ngôn ngữ đích/ngôn ngữ cần dịch, nội dung dịch

Target file

File sau dịch

Translation Memory

Bộ nhớ dịch, là tài nguyên lưu trữ các nội dung đã dịch dưới dạng dòng

TU

TU hiểu nôm nà là đơn vị dịch nằm trong bộ nhớ TM. Tức là khi dịch, chúng ta confirm bao nhiêu dòng vào bộ nhớ thì sẽ nảy sinh bấy nhiều Tus. TU trong TM giống như là 1 segment trong file dịch bao gồm nội dung nguồn, nội dung đích

Termbase

Là file thuật ngữ bao gồm các thuật ngữ với ngôn ngữ nguồn, ngôn ngữ đích

TMX

TMX (TM exchange) là định dạng chuẩn của bộ nhớ TM trong ngành ngôn ngữ dịch